بریوفیت‌ها گیاهانی بدون گل، برگ، ساقه و ریشه‌ی واقعی هستند. در واقع اندام‌های موجود در این گیاهان ریسه یا تال با اشکال متفاوت است. زمانی که حیات گیاهی از آب به سمت خشکی انتقال پیدا می‌کرد، بریوفیت‌ها به وجود آمدند. اکثر این گیاهان، در مناطق مرطوب مثل جنگل‌های نواحی استوایی یا بر روی شاخه و تنه‌ی درختان در کوهستان‌های جنگلی زندگی می‌کنند. بریوفیت‌ها به سه گروه خزهها، هپاتیکها و آنتوسروت‌ها تقسیم می‌شوند.
خزهها گیاهانی کوتاه هستند (ارتفاع برخی از خزهها به 15 سانتی‌متر میرسد) که برای رشد و تولیدمثل جنسی خود نیاز به محیط مرطوب دارند و به همین دلیل اغلب در مناطق مرطوب و تاریک یافت می‌شوند. خزهها مانند گیاهان تکامل یافته اندام‌های حقیقی مثل برگ، ساقه و ریشه ندارند بلکه دارای اندام‌های هوایی ساقه مانند، برگ مانند هستند و همچنین ساختارهای شبیه ریشه به نام ریزوئید دارند که عمل جذب آب و مواد معدنی را از خاک بر عهده دارد. خزهها فاقد آوند حقیقی هستند و عمل انتقال آب و مواد به قسمت‌های هوایی از طریق یک دسته از سلول‌ها که به عناصر آوندی شباهت دارند صورت می‌گیرد. برخی از خزهها هم دارای اندام‌های خزنده هستند.
تقسیمات کلی خزهها:
خزهها یا به صورت افراشته مانند خزه‌های جارویی شکل، مودار، موج‌دار و ... و یا به صورت محور خوابیده هستند.
چرخه‌ی زندگی خزهها:
زندگی خزهها شامل دو مرحله‌ی اسپوروفیتی و گامتوفیتی است. مرحله‌ی اسپروفیتی آن نسبت به مرحله‌ی گامتوفیت بسیار کوتاه است و همچنین گیاه اسپروفیت بر روی گامتوفیت خزه ایجاد میشود.
تکثیر غیر جنسی : اگر خزه‌ای در شرایط مساعد قرار گیرد به روش غیر جنسی تکثیر میشود و انبوهی از خزه را به وجود می‌آورد. روش غیر جنسی از طریق روش‌های زیر صورت می‌گیرد.
1- تکثیر به وسیله‌ی پروپاگول: در عده‌ای از هپاتیکها اندام‌های چند سلولی به نام پروپاگول به وجود می‌آید. هر پروپاگول می‌تواند در محیط پراکنده گشته و هپاتیک تازه‌ای را به وجود آورد.
2- تکثیر به وسیله‌ی پروتونما: اسپورهای تولید شده می‌توانند رشته‌های پروتونما تولیدکنند که هر پروتونما می‌تواند مولد خزه‌ی جدیدی باشد.
3- حالت آپواسپوری: گاهی در مرحله‌ی رشد اسپوروفیتی خزه، بخشی از آن جدا شده، بر اثر تنش، پروتونمای تازه‌ای ایجاد می‌کند. که سلول‌های جنسی یا گامتهای حاصل از این پروتونما ممکن است مولد خزه‌ی جدیدی باشد.
تکثیر جنسی: در تکثیر جنسی خزه دو نوع اندام جنسی به نام آنتریدی (تولید کننده‌ی گامت نر یا آنتروزوئیدها) و آرکگن (تولید کننده‌ی گامت ماده یا ااسفر) ایجاد میشود.
آنتریدی به شکل کروی است که از یک ردیف سلول ساخته شده است. در داخل آنتریدی، آنتروزوئیدها با دو تاژک به وجود می‌آیند که پس از پاره شدن آنتریدی، این آنتروزوئیدها در محیط آبی به طرف آرگکن شنا می‌کنند. آرگکن‌ها شامل یک گردن و یک شکم هستند که در داخل شکم آرکگن یک هسته‌ی کوچک تخم‌زا قرار دارد. پس از ترکیب آنتروزوئید با هسته‌ی تخم‌زا، ابتدا سلول تخم به وجود می‌آید که با تشکیل این سلول مرحله‌ی اسپوروفیتی خزه شروع میشود. از رشد و تقسیم این سلول اسپوروگن و در نهایت با تکامل اسپوروگن کپسول خزه به وجود می‌آید. در داخل کپسول خزهها سلول‌های مادر اسپور وجود دارد که می‌توانند به 4 سلول اسپور تبدیل شوند. پس از ایجاد اسپور مرحله‌ی گامتوفیتی خزه شروع میشود. هر سلول اسپور می‌تواند یک پروتونما را که رشته‌های کوچک سبز هستند را به وجود آورد. رشد جوانه‌های روی پروتونما می‌توانند اندام‌های ساقه مانند و ریزوئید را به وجود آورند. در راس این ساقه‌ها و در بین برگ‌های این جوانه‌ها، اندام‌های جنسی نر و ماده تولید میشود.
پس مرحله‌ی اسپورفیتی خزه شامل سه دوره است:
1- از ترکیب آنترزوئید با هسته‌ی تخم‌زا در داخل شکم آرکگن سلول تخم به وجود می‌آید.
2- از تقسیم و رشد سلول تخم، اسپوروگن حاصل می‌گردد.
3- از تکامل اسپوروگن، کپسول به وجود می‌آید.
و مرحله‌ی گامتوفیتی خزه شامل دو مرحله است:
1- از تقسیم اسپورها، پروتونما ایجاد میشود.
2- از رشد جوانه‌های پروتونما خزه‌ی جدید به وجود می‌آید.
مزیت‌های خزهها:
با این که خزهها، گیاهانی کوچک هستند، ولی برخی از پستانداران و پرندگان از خزهها تغذیه می‌کنند و از این جهت اهمیت فراوان دارند. همچنین خزهها از فرسایش خاک در مقابل طوفان‌ها جلوگیری می‌کنند.
اسفاگنالوم‌ها که گروهی از خزهها هستند، به عنوان کود و اصلاح کننده به خاک اضافه می‌شوند. همچنین، این گروه از خزه برای نگه‌داری آب در خاک و جلوگیری از هدر رفتن آن مفید هستند.
مطالب مرتبط در سایت دانستنی دردانم
برگ ها
آمیلوپلاست ها -چگونه گیاهان نشاسته را ذخیره می کنند
خواص انواع سبزیجات
منبع:
قهرمان، احمد، گیاه‌شناسی پایه، جلد اول و دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 1375