گرده‌افشانی طبیعی را می‌توان به دو حالت تقسیم کرد:
1- گرده افشانی توسط عوامل بیجان 2- گرده‌افشانی توسط موجودات زنده
ممکن است دانه‌های گردهی گیاهان توسط عوامل بیجان مثل آب، باد صورت گیرد و یا گرده افشانی ممکن است توسط موجودات زنده‌ای همانند حشرات، پرنده‌ها، مورچه‌ها و خفاش‌ها صورت گیرد که این نوع گرده افشانی جزو گرده افشانی توسط موجودات زنده تقسیم بندی می‌شود. در این مطلب به هر دو نوع از گرده افشان‌ها اشاره خواهیم کرد.
زنبورها:
زنبورها از پراهمیت‌ترین گرده افشان‌های گیاهان موجود در باغ و درختان میوه‌دار هستند که از نظر تجاری اهمیت فراوان دارند. در میان زنبورها، زنبور عسل‌ها یکی از مهم‌ترین گرده افشان‌ها برای گیاهان گلدار محسوب می‌شوند. زنبور عسل‌ها معمولا بر روی گل‌هایی که در طول روز باز می‌شوند و دارای رنگ‌های روشن با بو و رایحه‌ی خوش هستند، می‌نشینند. همچنین، این گونه گل‌ها دارای شکل لوله‌ای و نوشجای هستند. نوشجای قسمتی از گل است که بر روی قسمت‌هایی از گل ایجاد می‌شود و دارای ماده‌ی شهد است که موجودات گرده‌افشان از آن به عنوان غذا استفاده میکنند. زمانی که زنبورها نوشجای را بر روی گل مشاهده میکنند، به سمت آن رفته و در این حین دانه‌های گردهی گل به پرز پاهای زنبورها می‌چسبند. وقتی زنبورها از روی این گل پرواز کرده و بر روی گل دیگر می‌نشینند دانه‌های گردهی چسبیده به پاهای این زنبورها هم به گل دیگر منتقل می‌شود و فرایند لقاح به وسیله‌ی این زنبورها امکان‌پذیر می‌گردد.
مگس‌ها:
برخی از گل‌ها دارای بو و رایحه‌ی بد هستند که مگس‌ها جذب این گونه گل‌ها می‌شوند. این گل‌ها شهد ترشح میکنند و دارای رنگ‌های تیره مثل قهوه‌ای و بنفش هستند.
پروانه‌ها و بیدها:
پروانه‌هایی همانند پروانه‌ی مونارک گرده‌افشانی گل‌های باغچه و یا گل‌های وحشی را انجام می‌دهند که معمولا به صورت خوشه‌ای یافت می‌شوند. این گل‌ها دارای بوی قوی، رنگ‌های روشن و همچنین نوشجای هستند که در طول روز باز می‌شوند. دانه‌های گرده توسط بال‌ها یا پاهای این پروانه‌ها حمل می‌شوند. بیدهاگرده‌افشانی گل‌هایی را که در طول بعد از ظهر یا شب باز می‌شوند را انجام می دهند. همچنین گل‌هایی که توسط بیدها گرده‌افشانی می‌شوند دارای رنگ‌های کمرنگ یا سفید و بدون بو هستند. بیدها در تاریکی شب این گل‌ها را تشخیص می‌دهند و بر روی آن‌ها می‌نشینند. با پرواز آن‌ها از روی یک گل و نشستن بر روی گل دیگر، گرده افشانی توسط آن‌ها صورت می‌گیرد.گیاهانی در طبیعت وجود دارد که گرده‌های آن‌ها توسط حشرات اختصاصی منتقل نمی‌شود (یعنی برای انجام عمل گرده افشانی نیازی به حضور یک حشره‌ی خاص در محیط نیست). عواملی مانند باد، آب، برخی حشرات و پرنده‌ها دانه‌های گردهی این گیاهان را جابه‌جا میکنند.
گرده افشانی توسط خفاش‌ها:
در صحراها یا مناطق گرمسیر خفاش‌ها اغلب بر روی گل‌هایی که در تاریکی شب باز می‌شوند می‌نشینند. این گل‌ها سفید رنگ یا دارای رنگ‌های کمرنگ می‌باشند که به این طریق در تاریکی شب از دیگر گل‌ها متمایز می‌شوند و خفاش‌ها قادر به تشخیص آن‌ها هستند. این گل‌ها دارای بوی قوی، مقدار زیادی شهد و اندازه‌ی بزرگ هستند. اندازه‌ی بزرگ و ساختار خاص آن‌ها شرایط را برای ورود سر خفاش به درون نوشجای فراهم می‌کند. در هنگام ورود سر خفاش به نوشجای، دانه‌های گرده به سر و صورت خفاش می‌چسبند و به سایر گل‌ها منتقل می‌شوند.
گرده‌افشانی به وسیله‌ی پرنده‌ها:
بسیاری از پرنده‌های کوچک گرده افشانی گل‌هایی مانند ارکیده و دیگر گل‌های وحشی را انجام می دهند که معمولا دارای رنگ‌های روشن و رایحه‌دار هستند و در طول روز باز می‌شوند. گل‌هایی که توسط پرنده‌ها گرده افشانی می‌شوند، دارای ساختار محکم، شکل خمیده، لوله‌ای هستند که این ساختار به پرنده‌ها اجازه می‌دهد تا منقار خود را وارد نوشجای کنند، در این هنگام دانه‌های گرده به سر و گردن پرندها می‌چسبند و شرایط برای جابه‌جایی گرده‌ها از این گل‌ها به سایر گل‌ها فراهم می‌شود.
گرده افشانی توسط باد:
بسیاری از گونه‌های مخروط‌داران، بازدانگان و بسیاری از نهان‌دانگان توسط باد گرده‌افشانی می‌شوند. در این گیاهان معمولا شهد یا مواد معطر تولید نمی‌شود. تولید دانه‌های گرده بسیار زیاد است و همچنین کوچک و سبک هستند. گل‌های این گیاهان معمولا همزمان یا زودتر از برگ‌دهی گیاهان می‌رسند که در این صورت برگ‌ها مانع جابه‌جایی گرده‌ها توسط باد نمی‌شوند.
جابه‌جایی توسط آب:
گرده‌افشانی برخی از گیاهان آبزی مانند علف شاخی و علف مارماهی توسط آب انجام می‌شود. بدین صورت که دانه‌های گردهی این گیاهان بر روی آب می‌افتند و زمانی که آب با گل دیگر تماس پیدا می‌کند دانه‌های گرده هم به آن گل انتقال پیدا میکنند و فرایند لقاح صورت می‌گیرد.
برخی از گونه‌های ارکیده وجود دارند که برای گرده افشانی شهد تولید نمی‌کنند اما با داشتن رنگ‌های روشن و عطر خوش و قوی، زنبور را به سمت خود می‌کشاند و دانه‌های گرده تولید شده به آن می‌چسبند. برخی از ارکیده‌ها هم تقلید جنسی میکنند به این ترتیب که بوی همانند فرومون زنبور ماده تولید میکنند و بدین صورت زنبور نر را به سمت خود جذب میکنند. برخی از ارکیده‌ها هم شکل ظاهری شبیه زنبور ماده دارند، در واقع ظاهر زنبور ماده را تقلید میکنند و فرومون یا بوی زنبور ماده را ساطع میکنند و به این ترتیب زنبور نر را به طرف خود می‌کشانند.
تهیه و تنظیم : آرزو رضایی
مطالب مرتبط در سایت دانستنی دردانم:
تک لپه ها و دو لپه ها
هیدروپونیک چیست
از پنجه گزگیان چه می دانیم؟