خصوصیات فیزیکی کانیهاشامل صفاتی است که درشناسایی و توصیف گونه های معدنی مورد استفاده قرار می گیرد. این صفات شامل رنگ ، رگه ،درخشندگی ، تراکم ،سختی ،شکاف ،شکستگی ،تحمل وکریستال است.
جهت مطالعه کانی ها از نقطه نظرگوهرشناسی بیشترخواص فیزیکی کانیهاموردتوجه است وآزمایش کانی هاازنقطه نظرخواص فیزیکی می توانندنوعی کانی راهم درحالت تراشیده شده وهم به صورت خام تعیین نماید.
مهمترین این خواص فیزیکی عبارتنداز:
سختی,وزن مخصوص,کلیواژ(رخ),نوع شکست,رنگ,سیستم تبلور,شکل ظاهری وخواص نوری که درارتباط با کانی های گرانبهااهمیت ویژه ای دارند.
سختی Hardness
مقاومتی که سطح صاف کانی دربرابرخراش ازخودنشان می دهدسختی کانی است که باحرف Hنشان داده می شودمیزان این مقاومت که مقدارسختی کانی خواهدبود.
در سال 1812 ، یک زمین شناس آلمانی به نام فردریش موهس مقیاسی را برای اندازه گیری سختی معدنی سنگ ها ایجاد کرد.مقیاس Mohs از 1 به 10 می باشد کانی های1 در مقیاس Mohs به راحتی خراش می شوند.
جدول فوق طبقه بندی مهمی جهت تعیین سختی کانیهاست و می بایست توجه داشت که این جدول نسبی بوده وواحدهای مابین درجات سختی درجدول فوق الذکرثابت نیست به طورمثال سختی کروندوم دوبرابرتوپازولی چهاربرابرکواتزاست.شکل پایین سختی مطلق کانیهاراباسختی کانیهابراساس جدول موهس مقایسه می نماید.
وزن مخصوص Specific gravity
وزن مخصوص یاچگالی نسبی,کمیتی است که نسبت وزن یک ماده ووزن حجم آب مساوی باحجم آن ماده رادردمای 4 درجه سانتی گرادبیان می کند.ویا به عبارت دیگر نسبت وزن هرماده درآب به نسبت وزن همان ماده درهوا وزن مخصوص آن است وهروقت مقداروزن مخصوص جسم بیشتر باشد سنگینتر احساس می شود بنابر این یک تکه کوچک ازپیریت که وزن مخصوص5/2 دارد خیلی سنگینتر از یک تکه بزرگترفلوریت با وزن مخصوص18/3به نظر می رسد یکی ازمهمترین آزمایشات غیر تخریبی که در مطالعه گوهر کاربرد زیادی دارد تعیین وزن مخصوص کانی است که به دو عامل بستگی دارد
1- نوع اتمهایی که کانی راتشکیل می دهد
2- پیوندی که بین اتمهای کانی وجود دارد .
برای تعیین دقیق وزن مخصوص به طور خلاصه می بایست بدین شرح عمل کردابتدا کانی رادرهواوزن کرده سپس کانی را درآب غوطه ور ومجددا وزن می نماییم دراین شرایط وزن کانی کمترخواهدبودزیرادرآب توسط یک نیرویی برابر با وزن آب جابجا شده کانی به بالارانده می شود وزن کانی درهوارابا Waووزن کانی درآب رابا Ww نشان می دهد.براساس رابطه Waتقسیم بر تفاضل Wa-Wwعددی به دست می آیدکه برابروزن مخصوص کانی است.
شکستگی Fracture
در بعضی از ساختمانهای داخلی کانی ها قدرت پیوندهای مولکولی درتمام جهات یکسان است وشکسته شدن این کانی ها تابع جهتی خاص در کانی نیست به شکسته شدن کانی هادرامتداد سطوحی غیر از سطوح رخ شکستگی گفته می شودکه می تواند برای شناسایی کانی هاراهنمای خوبی باشد انوع مختلف شکستگی عبارتند از
صدفی که سطح شکسته شده ,خمیده , هموار و مشابه سطح داخلی یک صدف است و در انواع شیشه طبیعی و غیر طبیعی دیده می شود
ناهموار که سطح شکسته شده مضرس با لبه های تیز
رشته ای که سطح شکسته شده به صورت رشته های موازی می باشد
ناجور و نامنظم که سطح شکسته شده خشن و نامنظم است .
کلیواژ یا رخcleavage
رخ عبارت است از تمایل کانی به کسیخته شدن درامتدادسطوح اتمی بلور ,که کاملا مشابه سطوح ظاهری آن است وبه علت ضعف پیوندهای اتمی جدایش سطوح کانی می تواندانجام گیرددر بعضی از کانیها ممکن است رخ ,خیلی خوب وکامل باشد ( رخ کامل ) مانند رخ میکا,ویااینکه چندان مشخص نباشد مثل رخ بریل ( رخ ناقص) باید توجه داشت در برخی از کانیها اساسا رخ وجود ندارد . لازم به ذکر است در کانیهای گرانبها شناخت نوع و جهت رخ کانی بخصوص به هنگام تراش کانی بسیاربااهمیت است شکل بلورها به صورت منفردودسته جمعی که به آن اصطلاحا آگرکات نیز گفته می شود,نیز اهمیت زیادی درشناسایی کانیها بخصوص درحالت خام آن دارد مثل شکل دندریت که دربلورهای اکسید منگنز دیده می شود
جلا Luster
جلا واژه جلابه ظاهرعمومی سطح یک کانی درنورمنعکسه گفته می شود.
جلای شیشه ای که درکوارتز و تورمالین دیده می شود.
جلای صمغی مثل اسفالریت
جلای مرواریدی مثل جلای مروارید
جلای چرب که به نظرمی رسدلایه نازکی از روغن سطح کانی راپوشانده است مثل یشم
جلای الماسی که بیانگر بالا بودن ضریب شکست نوری است ودرالماس وسروزیت دیده می شود ,انواع مختلف جلا هستند.
بیشتر بخوانید:
تشکیل و ساختار کانیهای جواهر